Klik op de bovenstaande foto om het interview met Arnaud te beluisteren.

Zilveren dubbele  stuiver, type 4 leeuwen  1488, Filips de Schone, geslagen  in  Zaltbommel/Gelderland, een uiterst zeldzame  bodemvondst.

Deze zeldzame zilveren munt is gevonden in de herfst van 2015 op een akker in Neeroeteren, meer bepaald in het gehucht ”Berg”.
Het is alleen jammer dat er een stukje van de munt ontbreekt.
Het is een zeer uitzonderlijke zeldzame muntvondst.
Geslagen in Zaltbommel/Gelderland onder het bewind van Filips de Schone, ook Filips I van Castilië genaamd, 4e emissie 1488- 1489.
Referentie numismatische literatuur: Vanhoudt 101.ZA.

Beschrijving  van  de  dubbele  stuiver 1488, geslagen  in Zaltbommel/Gelderland.
- Metaal: Zilver.
- Gehalte: 500 ‰.        
- Massa: 2,98  gram/normale gewicht bij het slaan.
  De vondstmunt weegt 1,91 gram. 
- Diameter: 26 mm.
- Slagaantal onbekend. Zeldzaamheidsgraad: RRR.
- Geslagen in Zaltbommel, in de provincie Gelderland van het
  huidige Nederland.
- De munt is niet meer volledig teruggevonden en was reeds lang
  gebroken zoals ik kan afleiden van de breuk. Toch een mooie en
  uitzonderlijke vondst, zeker na een verblijf van meer dan 525 jaar
  in de Neeroeterse bodem.
- Voorzijde:  Gevierendeeld wapenschild van Gelderland en Jülich/vier leeuwen, geheel omgeven door een parelrand.
Met als legende: mon+ducis+gelrie+et+Z+comit+zut- kroontje.
- Keerzijde:  Gebloemd kruis met 'B' in het hart, geheel omgeven door een parelrand.
Met als legende: reformacio+guerre+pax+est+ 88(1488)- kroontje.
Deze munt wordt ook wel eens dubbele Filipsstuiver genoemd.

Filips de Schone werd geboren in Brugge op 22 juni 1478 en overleed in het Spaanse Burgos op 25 september 1506 op 28 jarige leeftijd. Hij heerste over de Habsburgse Nederlanden en Castilië.
Hij was de zoon van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië. Hij werd reeds als kleuter(moest nog 4 jaar worden) troongerechtigd bij het overlijden van zijn moeder Maria van Bourgondië op 27 maart 1482. Hij huwde op 20 oktober 1496 met Johanna van Castilië  in de Sint- Gummaruskerk in Lier. Zij was de dochter van het katholieke Spaanse koningspaar Ferdinand van Aragón en Isabella I van Castilië. Dit huwelijk was de basis voor een meer dan tweehonderd jaar durende verbintenis tussen de Zuidelijke Nederlanden en Spanje.
Hun oudste zoon, de latere keizer Karel V, werd in Gent geboren op 24 februari 1500.

De muntslag onder Filips de Schone.

Men kan onder zijn beleid twee periodes herkennen.
De eerste periode is deze van zijn minderjarigheid van 1482 tot 1493 waarin zijn vader Maximiliaan van Oostenrijk  het regentschap waarnam tot aan zijn meerderjarigheid. Het was een periode van snel op elkaar volgende devaluaties en revaluaties met als gevolg diverse nieuwe muntreeksen.
Er waren tijdens deze eerste periode zelfs zes munthervormingen:
- Ordonnantie 1^e uitgifte: 31 juli 1482.
- Ordonnanties 2^e uitgifte: 6 augustus 1485, slechts kortstondig,
  op 3 november 1485 werd de 1^e uitgifte hernomen. Deze munten
  zijn niet te onderscheiden van de oorspronkelijke  1^e emissie.
- Ordonnanties 3^e uitgifte: 20 april 1487, aangepast in juli 1487 en
   november 1487 en juni 1488.
- Ordonnanties 4^e uitgifte: 26 oktober 1488 en 8 december 1488.
  De gevonden dubbele stuiver 1488 is geslagen onder deze emissie.
- Ordonnantie 5^e uitgifte: 14 december 1489.
- Ordonnanties 6^e uitgifte: 16 maart 1492, aangepast op 12 oktober
  1492 en op 16 december 1493.
 De tweede periode was deze waarin Filips de Schone  in 1494
 meerderjarig verklaard werd.
 In deze periode volgden nog twee hervormingen waarin een
 muntstabiliteit werd verwezenlijkt die tot in 1548 zou standhouden
 met nieuwe types munten en originele beeldenaars:
- Ordonnantie 7^e uitgifte: 14 mei 1496.
- Ordonnanties 8^e uitgifte: 8 december 1499, 20 februari 1500
  en 14 februari 1506.

De gevonden dubbele stuiver 1488 van Zaltbommel werd geslagen tijdens de ordonnanties van de  4^e uitgifte.
De Brabantse munt was destijds in Mechelen gevestigd, de  Hollandse in Dordrecht en de Gelderse in Zaltbommel. De dubbele stuiver is herkenbaar als in Zaltbommel(Gelderland) geslagen door de B van Bommel in het hart van het gebloemd kruis. Al de muntstempels van zowel Mechelen, Dordrecht als Zaltbommel werden in Mechelen vervaardigd door stempelsnijder  Janne van Nyemegen(Frédéric Verachter/1840/pagina 55).

Bibliografie.
- Atlas der munten van België, Hugo Vanhoudt.
- De munten van de Bourgondische, Spaanse en Oostenrijkse
  Nederlanden en van de Franse en Hollandse periode 1434 - 1830,
  Hugo Vanhoudt 2015.
- Documens pour servir à L'histoire monetaire des Pays- Bas (1840),
   pagina 55, Frédéric Verachter.
- Wikipedia: Maria  van  Bourgondië, Filips  de  Schone  en
   Zaltbommel.

* Foto’s: Rocky Grispen.

** Met dank aan Hugo Vanhoudt voor zijn medewerking aan dit artikel.

*** Geregistreerd en ingevoerd bij de Centrale Archeologische Inventaris (CAI) van de Vlaamse overheid en dit zoals de wet het voorziet. Registratie op 14 april 2016.

****Dit artikel verscheen in het jaarboek van 2016 van WOTRA en in

Numismatica EGMP Herentals N° 133, februari/maart 2016.

Arnaud Grispen

Zilveren denarius van keizer Tiberius 14-37 nC, de 'Tributepenning' genaamd, een zeldzame vondst.

                                                                                                                                                                                         A. Grispen
Een zilveren denarius, geslagen onder Keizer Tiberius tussen 14 en 37 na Christus, werd gevonden in de zomer van 2013 in Limburg, meer bepaald in het Maasland. Een vroege keizerlijke denarius, opmerkelijk is dat Romeinse vondsten in het betreffende gebied eerder zeldzaam zijn.
We kunnen er wel van uitgaan dat het hier waarschijnlijk om een verloren exemplaar gaat*. Een zilveren denarius was ongeveer het dagloon van een Romeinse soldaat. Ze werden uitbetaald met o.a. deze munten en bleven alzo, door de beeldenaar op de munt, ook op de hoogte van wie op dat moment keizer was.
Keizer Tiberius, de tweede keizer van Rome, was de zoon van Tiberius Claudius Nero en Livia Drusilla welke op de keerzijde van deze munt afgebeeld staat. Zijn moeder hertrouwde later met Augustus, de eerste keizer van Rome. Tiberius werd de adoptiezoon van Augustus (die trouwens zelf de adoptiezoon was van Julius Caesar) en later in 14 na Christus werd hij de tweede keizer van Rome.
Het is niet met zekerheid geweten of keizer Tiberius een natuurlijke dood stierf of vermoord werd in 37 na Christus, door aanhangers van zijn opvolger, keizer Caligula.

Zeldzame zilveren Pauwenschelling van Albrecht en Isabella 1617, ’s-Hertogenbosch / Brabant, een gebroken bodemvondst.

Zilveren pauwenschelling 1617 ***geslagen in ’s-Hertogenbosch (munt-teken: een boom), gevonden in de zomer van 2012 op een akker in het Maasland, hij was helaas in 3 stukken gebroken. Deze munt behoort tot de Zuidelijke Nederlanden en is geslagen onder de regering van de Spaanse Aartshertogen Albrecht en Isabella (1598-1621).

Er werden in 1617 in ’s-Hertogenbosch (Bois-le-Duc) 71.407 ex. van deze schelling geslagen, het is één der zeldzaamste munten uit de reeks met jaartal 1616 tot 1621. Er zijn tijdens het bewind van Albrecht en Isabella in ’s-Hertogenbosch ook munten geslagen zonder jaartal, zijnde 8.359 ex., tezamen dus 79.766 munten. Deze hoeveelheden zijn zeker niet overgebleven daar door slijtage vele munten werden gebillioneert, wat wil zeggen dat de munten moesten ingeleverd worden om hersmolten te worden tegen een vergoeding, toegekend volgens hun gewicht.

Deze munten (met jaartal) werden buiten ’s-Hertogenbosch (boom) ook nog geslagen in Brugge (lelie), Brussel (engelenhoofd), Antwerpen (hand) en Doornik (toren). Op al deze plaatsen werden ook pauwenschellingen aangemaakt zonder jaartal, maar tevens ook in Luxemburg (leeuw) en Maastricht (ster), welke zeer zeldzaam zijn. Ze zijn geslagen tussen 1612 en 1621. De munten worden pauwenschelling genoemd naar de mooie gekroonde pauw met uitgestrekte staart (waarde van 6 stuivers of 1/8 patagon).

Het zilvergehalte bedraagt 58,2 %, diameter ca. 30 mm. De massa van de gevonden munt is 3,63 gram wat aan de lichte kant is gezien de nog redelijke kwaliteit. Het normale gewicht was 5,26 gram.

Destijds werden munten ook gesnoeid, een stukje afgesneden, om zo zilver te stelen, een vorm van bedrog welk moeilijk te controleren was omdat de munten destijds niet mooi rond waren daar ze met de hand geslagen werden. Later ging men de rand bewerken, er een randschrift op aanbrengen of kartelen, welk het bedrog uitsloot. De 3 delen van de gevonden munt hebben elk een aparte kleur of patina en dus moet de munt reeds lang gebroken zijn. Het gaat hier waarschijnlijk om een verloren exemplaar daar hij gevonden is langs een weg die destijds frequent gebruikt werd.

Volgende personen waren werkzaam in de munt van ‘s-Hertogenbosch in 1617: Muntmeesters: Nicolaas Bloemaerts, ontslagen wegens malversaties bij een 2e brand op 15 december 1617, hij werd opgevolgd door Cornelis van den Leemputten. Stempelsnijder: Josse van de Stemoele.

Op 6 mei 1598, enkele maanden voor zijn dood (13 september 1598), stond Filips II de soevereine rechten over de Nederlanden af (akte van afstand) aan zijn dochter Isabella en haar verloofde Albrecht van Oostenrijk. Zij introduceerden in 1599 een nieuw monetair systeem welk gebaseerd was op de gouden dukaat en de zilveren gulden en dit door de muntvoet te verlagen (1e uitgifte 1599-1603). Dit systeem beantwoordde niet aan de verwachtingen en in 1603 volgde de eerste aanpassing waarbij de gulden werd vervangen door de zilveren reaal (2e uitgifte 1603-1612).

Nogmaals bleek deze ingreep onvoldoende zodat er in 1612 een diepgaande munthervorming plaatsvond dat gebaseerd was op de gouden soeverein en de zilveren patagon (3e uitgifte 1612-1621). Dit succesvol systeem was onmiddellijk gegeerd in de internationale handel en bleef lang de basis voor onze muntslag. In dit muntsysteem verscheen een nieuw munttype: de pauwenschelling.

De pauwenschelling was wel een origineel munttype maar hij viel niet in de smaak van de toenmalige machthebbers en het grote publiek. Ook in het buitenland had onze pauwenschelling weinig succes. Onder Filips IV werd hij dan ook vervangen door de leeuwenschelling, deze was wel succesvol en werd veelvuldig nagebootst.

Er zijn eveneens eigentijdse vervalsingen gekend van de pauwenschelling met als belangrijkste kenmerken de schrijfwijze van ELISABETH, deze vervalsingen dragen ook geen muntteken.

Beschrijving Pauwenschelling Albrecht en Isabella.

Vz: Gekroonde pauw met gespreide vleugels en opgezette staart in voor-aanzicht, op de borst het gedeelde schild van Oostenrijk en Bourgondië. Rondom, de tekst: ALBERTVS·ET·ELISABET·DEI·GRATIA

Kz: Gekroond wapenschild van de aartshertogen, geplaatst op een Sint-Andrieskruis van knoestige takken, het zogenaamde stokkenkruis.

Rondom, het vervolg van het opschrift van de voorzijde: AR - CHID . AVS – DVCES BVRG . BR - Z en het muntteken van de plaats waar de munt geslagen is (een boom). Eventueel jaartal langs beide zijden van het wapenschild (bij de gevonden munt: 16-wapenschild-17).

Bibliografie.

- Jaarboek EGMP 1998, Rekenmunt en courant geld, K . Lemmens.

- www.duiten.nl.

- Bossche Encyclopedie / de Munt 1581-1629.

- De Muntklapper N° 8 - EGMP - Pauwenschelling van Albrecht en Isabella zonder jaartal, atelier Antwerpen. Harry Dewit. September 1995.

- Repertoire de la Numismatique des Pays d'en Bas (1419-1794). Jean-René De Mey.

- Atlas der munten van België, Hugo Vanhoudt, type I 414.

- Wikipedia: Filips II van Spanje en Isabella van Spanje.

-Verscheen in het tijdschrift Numismatica EGMP Herentals N° 116, augustus 2014.

*** Geregistreerd en ingevoerd bij de centrale archeologische inventaris (CAI) van de Vlaamse overheid en dit zoals de wet het voorziet.

Registratie op 15 oktober 2012.                                                                                                                                                       Arnaud Grispen